نویسنده: چند مورد از مراسم های خاص در ایران را می‌شناسید؟ شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید در قسمتی از ایران مراسمی هنری برای قتل یک امامزاده هرسال برگزار می‌شود. یا در مکانی دیگر هرسال با لایروبی رودی مردم طلب باران می‌کنند.
هرکدام از این جشن‌ها، مراسم‌ها و سوگواری‌ها در داخل خود بخشی از تاریخ و هویت ایرانی را نشان میدهند. هویتی که در طول تاریخ دستخوش تغییر شده اما هسته خودش را حفظ کرده و همچنان به حیاتش ادامه می‌دهد. همراه ما باشید چون قصد داریم چنین مراسم‌هایی را بررسی کنیم و درباره جزئیات آن بیشتر با شما حرف بزنیم.
در ایران باستان چه روزهایی را جشن می‌گرفتند؟
بسیاری از جشن‌های ملی و تاریخی ما مربوط به دوران ایران باستان می‌شود. برخی از مراسم های خاص ایرانی ریشه‌های دینی و مذهبی در دل تاریخ دارند و به‌مرور ریشه‌های دینی آن‌ها به حاشیه رانده شده است. نوروز، یلدا و چارشنبه‌سوری از مهم‌ترین جشن‌های ایران باستان هستند که ما هنوز آن‌ها را زنده نگه داشته‌ایم.
اما در ایران باستان جشن‌های بسیار بیشتری وجود داشت. هر ماه جشن مخصوص به خود را داشت و جدا از آن با ورود به فصول مختلف جشن‌هایی برگزار می‌شد. این جشن‌ها عموما شبیه هم بودند و آیین‌های مشابهی هم تا حدی داشتند. در این مطلب ما سعی می‌کنیم که جشن‌هایی از ایران باستان را معرفی کنیم که خاص‌تر هستند و امروز کمتر به آن‌ها توسط همه ایرانیان توجه می‌شود.
مراسم های خاص در ایران کدام‌ها هستند؟
در ادامه خاص‌ترین مراسم‌ها و جشن‌های ایرانی را بررسی می‌کنیم که شاید کمتر درباره آن‌ها شنیده باشید. پس همراه ما در مسیر پنهان بمانید تا آن‌ها را به شما معرفی کنیم.
بیل‌گردانی: آیین کهن شهر نیم‌ور
شهر نیم‌وَر یا نیمه‌ور در بخش مرکزی شهرستان محلات در استان مرکزی قرار دارد. قدمت این شهر باستانی و تاریخی به دوران اشکانیان و ساسانیان هم می‌رسد. یکی از مراسم‌هایی که به مدت 2هزار سال است در این شهر انجام می‌شود، مراسم لایروبی رودِ قُم‌رود و مراسم «بیل‌گردانی» است.
این مراسم اهمیت آبیاری و کشاورزی در یک منطقه حاصل‌خیز را نشان می‌دهد و نوعی تشکر از الهه آب یعنی آناهیتا نیز محسوب می‌شود. این مراسم در اسفندماه و اوایل فصل بهار درست در آستانه آبیاری مزارع انجام می‌شود. لایروبی چندین روز به‌طول می‌انجامد.
آب نهر زمانی که به اولین انشعاب خود می‌رسد به اصطلاح محلی وارگو می‌شود، حالا وقت آن است که مردم شروع به پایکوبی و جشن کنند و سنت‌های قدیمی را پاس بدارند. اعتقاد بر این است که انجام این مراسم که با مسابقات مختلف و آیین پهلوانی همراه است موجب وفور نعمت و زیادی آب نیز خواهد شد. این مراسم در سال 1389 به ثبت رسیده و قوانین مشخصی هم برای اجرا دارد.
آیین‌های قالیشویان اردهال: مراسم مشهدقالی‌ها
به یکی دیگر از مراسم های خاص در ایران می‌رسیم. در کوهستان‌های غربی کاشان چندین آبادی نزدیک به هم هستند که اردهال نام دارند. مرکز این آبادی‌ها مشهد اردهال است و مردمش نیز مشهدقالی نامیده می‌شوند. اینجا چون محل شهادت یکی از امامان شیعه است به آن مشهد گفته می‌شود. مراسم قالیشویان توسط یونسکو به ثبت رسیده و نزدیک به هزار سال است که انجام می‌شود.
مراسم جمعه قالی آیینِ نمایشِ نمادینِ واقعه شهادت، تشییع و خاکسپاری امامزاده سلطان علی است. این مراسم توسط محلی‌های این منطقه هرسال انجام می‌شود. نسبت امامزاده به امام محمد‌باقر علیه‌السلام پیشوای پنجم شیعیان می‌رسد. امام محمد باقر به دعوت مردم کاشان فرزند خودش را راهی این دیار کرد اما فرزندش توسط حاکم وقت به شهادت رسید.
پس‌از شهادت، اهالی پیکر امام را در قالی پیچیده و بر دوش نهادند. سپس مشغول به نبرد با کفار شدند. عده‌ای هم تلاش کردند قالی غرق خون را به نهری برسانند تا آن را غسل دهند. آیینی که نام بردیم در واقع به همین وضعیت اشاره دارد.
مراسم های خاص در ایران گاهی به همین شکل جنبه هنری نیز پیدا می‌کنند. قالی‌کِشان را گروه بزرگی از مردم که چوب و چماق به دست دارند از همه جهات احاطه می‌کنند و با تکان دادن چوب و چماق‌های‌شان در هوا با صدای بلند میگویند: حسین، حسین، حسین… پس‌از شست‌‌و‌شو با تشریفات خاصی دوباره قالی را به داخل صحن صفا آورده و تحویل معتمدان و خادمان امامزاده میدهند.
جشن باستانی تیرگان: جشن باستانی آب پاشیدن!
این جشن با ریشه‌های زرتشتی در تیرروز ماه تیر که مصادف با 13ام تیر تقویم امروزی ما می‌شود هرسال توسط ایرانیان برای گرامیداشت و ستایش تیشتر برگزار می‌شده است.
تیشتر درخشان‌ترین ستاره آسمان و مسئول باران‌آوری به اعتقاد ایرانیان کهن است. همچنین مطابق اسطوره‌ها این روز، روز کمان‌کشیدن آرش کمان‌گیر و همچنین روز بزرگداشت مقام نویسندگان در ایران باستان بوده است.
امروز روز برگزاری تیرگان نزد مردم ایران یکسان نیست. این جشن معمولا باید در کنار آب همراه با مراسم‌هایی شامل پاشیدن آب روی یکدیگر برگزار شود. دستبند تیر و باد یکی دیگر از رسوم جالب تیرگان است که بندی با 7 رنگ را به مچ می‌بندند و پس‌از 9 روز آن را باز می‌کنند. سپس بر پشت بام به باد می‌سپارند تا آرزوهای‌شان برآورده شود.
جشن خرمن: شکرگزاری کشاورزان
شمال ایرانی جایی بوده که همیشه بیشتر از دیگر نقطه‌های ایران کشاورزی را مقدس انگاشته است. از مراسم های خاص در ایران می‌توان به جشن خرمن اشاره کرد که تقریبا از دوره قاجار در ایران رواج دارد و برای سپاسگزاری از نعمت‌های خداوند انجام می‌شود.
این مراسم معمولا در پایان فصل زراعی انجام می‌شود. محل اصلی برگزاری آن استان‌های شمالی کشور یعنی گلستان، گیلان و مازندران است. این مراسم دیدنی شامل سرنانوازی، شکرگزاری و نیایش، رقص خرمن، طبخ آش و غذاهای محلی می‌شود.
نگاهی کلی به مراسم های خاص در ایران
مراسم های خاص ایران بسیار گسترده هستند و اشاره به همه آن‌ها شاید کمی سخت باشد. اما در ادامه به‌شکل خلاصه تمامی مواردی که در مقاله به آن اشاره کردیم را معرفی می‌کنیم:
- مراسم بیل‌گردانی: مراسمی برای لایروبی قم‌رود و تشکر از خداوند و درخواست از ایزد باران برای افزایش نعمت که همراه ما آیین‌های پهلوانی و مسابقات مختلف است.
- آیین‌های قالیشویان اردهال: مراسمی که در مشهد اردهال به مناسبت قتل امامزاده سلطان علی برگزار می‌شود. این مراسم بیشتر برای عزاداری است اما به بازسازی یکی از بخش‌های مهم این شهادت می‌پردازد و همانند یک اثر هنری برگزار می‌شود.
- جشن باستانی تیرگان: جشن تیرگان یکی از جشن‌های باستانی ایرانیان است که در روز سیزدهم تیرماه برگزار می‌شود. این جشن به نام تیر، یکی از ایزدان ایرانی، و نماد باران و آب است.
- جشن خرمن: جشن خرمن یکی دیگر از جشن‌های باستانی ایرانیان است که در زمان برداشت محصول برگزار می‌شده است. در این جشن، کشاورزان پس‌از پایان کار سخت کشاورزی، به شادی و پایکوبی می‌پرداختند.
جمع‌بندی
مراسم های خاص در ایران بسیار متنوع هستند و از جنبه‌های مختلفی می‌توان آن‌ها را بررسی کرد. بسیاری از آن‌ها ریشه در دل تاریخ ما دارند اما تا حد ریشه‌های‌شان دستخوش تغییر شده است. برخی از آن‌ها با اینکه تغییر کرده‌اند اما هنوز به حیات خود ادامه میدهند.
بعضی از مراسم‌های ایرانی همچنین توسط اقوام مختلفی در ایران حفظ شده‌اند به همین دلیل اتفاق نظری برای رسومات آن‌ها وجود ندارد. وظیفه ما این است که چنین فرهنگ غنی‌ای را حفظ کنیم و آن را به نسل آینده نیز انتقال بدهیم.
