نویسنده: اگر سفر عشایری و زندگی با عشایر بختیاری برای شما هم جذابیت زیادی دارد این متن دقیقا برای شما نوشته شده است. شاید فرصت نداشته باشید که چنین حسی را تجربه کنید یا قبل‌از تجربه آن بخواهید بدانید که دقیقا چه چیزی در انتظار شما خواهد بود. ما چنین مسئله‌ای را برای‌تان باز و 9 تجربه مهم از زندگی و سفر به این مناطق را به شما در ادامه معرفی می‌کنیم.
- همراهی با کوچ ایل‌های بختیاری
- گوش‌دادن به موسیقی فولکلور بختیاری
- داستان‌ها و باورهای محلی در ایل‌های بختیاری
- فرهنگ خاص عزاداری در ایل بختیاری
- اقامت در سیاه‌چادرهای خاص ایل‌های بختیاری
- آشپزی اصیل بختیاری؟ فقط یک‌بار امتحانش کنید
- صنایع دستی بختیاری که می‌توانید از نزدیک ببینید
- حس زندگی به‌عنوان یک بختیاری در ایل
- تجربه شغل مردان و زنان بختیاری در ایل‌های‌شان
- نگاهی کلی به 9 تجربه خاص برای سفر به مناطق عشایری بختیاری
- جمع‌بندی
همراهی با کوچ ایل‌های بختیاری
در دهه‌های آغازین قرن قبلی بسیاری از ایل‌های ایران ازجمله ایل بختیاری یک‌جا نشین شدند اما هنوز بخش مهمی از آن کوچ‌روی دارند و آن را بخش مهمی از زندگی خود می‌دانند. دشت‌های شرق خوزستان مکان مناسبی برای کوچ در زمستان است و آن‌ها برای تابستان نیز بخش‌های غربی چهارمحال و بختیاری را انتخاب می‌کنند. لردگان و اردل تنها نمونه‌هایی از دشت‌های تابستانه برای کوچ این اقوام هستند. در اصطلاح، به مسیرهای کوچ ایل‌راه گفته می‌شود.
سفر عشایری و زندگی با عشایر بختیاری می‌تواند دید بهتری از زندگی‌شان به شما ارائه دهد و همچنین یک تجربه متفاوت از زیست انسان‌ها باشد. انسان‌هایی که خودخواسته، مکان ثابتی برای زندگی ندارند و باید در زمان‌های مشخصی سفرهایی نسبتا طولانی داشته باشند تا شرایط‌شان برای ادامه زندگی بهتر شود.
گوش‌دادن به موسیقی فولکلور بختیاری
پس از سفر عشایری به موسیقی می‌رسیم. موسیقی این مردم شاخه‌ای از موسیقی کهن لری محسوب می‌شود که در ایران قدمت بسیار زیادی دارد و هنوز هم توسط مردم مورد استقبال زیادی قرار می‌گیرد. سازهای محلی و بومی مختلفی مثل سرنا، کوس و کُرنا در ساخت این موسیقی نقش دارند.
برخی سازهای بادی کوچک‌تر از سرنا و کرنا نیز در ترکیب‌بندی این دسته از موسیقی‌های بختیاری یافت می‌شود. به نوازندگان محلی این نوع موسیقی تشمال گفته می‌شود که امروز نیز در مراسم‌های شادی و سوگواری وظیفه اجرای این نوع از موسیقی را برعهده دارند.
زندگی با عشایر بختیاری به شما این امکان را می‌دهد که بتوانید از نزدیک این موسیقی را بشنوید. چون لذت اصلی آن در شنیدن زنده این سبک از موسیقی است.
داستان‌ها و باورهای محلی در ایل‌های بختیاری
در تجربه بومی عشایر می‌توان بخش مهمی از جهان‌بینی و باورهای آن‌ها را پیدا کرد. داستان‌هایی محلی که رفته‌رفته تبدیل به افسانه شده‌اند و دیگر نمی‌توان بین حقیقی یا افسانه‌بودن آن‌ها نظری قطعی داد. برخی از این باورها البته خرافی هستند. عطامحمد رادمنش درباره بختیاری‌ها و باورهای‌شان می‌نویسد:
هرچند باورهای فرهنگی آنان در گذر زمان دستخوش تأثیرپذیری‌های جغرافیایی، تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی شده، اما این عوامل هیچ‌کدام نتوانسته بنیاد کهن آن را سست کند و پیوند آن را با آیندگان بگسلاند؛ گویش‌ها، پوشش‌ها و آیین‌های آنان تا حد زیادی اصیل مانده است و بسیاری از واژگان کهن هنوز در بین آنان رواج دارد.
آن‌ها به ارتباطات فامیلی اهمیت زیادی می‌دهند، برخی از مفاهیم خاص را نماد چیزهای مختلفی می‌دانند، سرنوشت را قبول دارند، برخی از درختان را مقدس می‌دانند و بسیاری باور ریز و درشت دیگر که تنها کافی‌است مدتی در کنار این ایل زندگی کنید تا شما هم با بخش مهمی از آن‌ها از نزدیک آشنا شوید.
فرهنگ خاص عزاداری در ایل بختیاری
از تجربه‌های خاص بومی ایل بختیاری می‌توانیم به فرهنگ خاص عزاداری آن‌ها نیز اشاره کنیم. موسیقی خاصی برای مراسم عزاداری آن‌ها وجود دارد که در این هنگام نواخته می‌شود و نشان می‌دهد که مصیبتی رخ داده است. بسته به اینکه چه شخصی فوت شده آرایش مراسم تفاوت می‌کند و هرکس در جایی که مشخص بود باید قرار می‌گیرد.
غذای مراسم در گذشته بسیار ساده بود و تنها خورشی تهیه می‌شد که برنج هم نداشت. اما آرام‌آرام پلو نیز به آن اضافه شد و امروز به این خورش، سرمزاری گفته می‌شود. زنان مسن‌تر با صدایی اندوه‌ناک در مراسم اشعاری در مدح کسی که فوت شده می‌خواندند که به آن گاگِرِو می‌گویند. معمولا یکی از زنان شروع به‌خواندن این سرود می‌کند و بقیه او را همراهی می‌کنند. ایل بختیاری رسم دارد که تا یک‌سال لباس سیاه را به‌احترام فردی که فوت شده بر تن نگه دارد. در زندگی با عشایر بختیاری موارد بسیاری را درباره عزاداری خاص آن‌ها خواهید فهمید.
اقامت در سیاه‌چادرهای خاص ایل‌های بختیاری
سیاه‌چادر، نوعی چادر است که از موی بز سیاه و توسط زنان ایل‌های مختلف بافته می‌شود. این چادرها در اصل محل اصلی زندگی ایل به‌شمار می‌رود. اینکه این چادرها از موی بز ساخته می‌شود چند دلیل بسیار مهم دارد. موی بز می‌تواند خیلی خوب در بارندگی‌ها آب را دفع کند و معمولا هم آب از جدای آن عبور نخواهد کرد.
دومین دلیل این است که موی بز ارزان بوده و خیلی راحت تهیه می‌شود. اگر زندگی با عشایر را تجربه کنید می‌بینید که این چادرها به‌راحتی حمل می‌شوند و ازاین‌جهت هم یک مزیت دیگر برای آن‌ها وجود دارد. این مسکن عشایر را آلاچیق می‌نامند که آلا سقف آن است و سیاه‌چادر هم به همین بخش مربوط می‌شود.
چیق یا چیت دیواره جانبی آن است که از ترکیب نی و موی بز ساخته می‌شود. در سفر عشایری قطعا فرصتی پیدا خواهید کرد تا در این مسکن‌های متفاوت زندگی کنید و ببینید که در چادربودن برای مدت طولانی چه حسی دارد.
آشپزی اصیل بختیاری؟ فقط یک‌بار امتحانش کنید
در سفر عشایری و زندگی با عشایر بختیاری اگر تنها یک‌چیز وجود داشته باشد که نباید آن را از دست بدهید، آشپزی اصیل بختیاری است. در قوم بختیاری غذا به‌قدری ارزشمند بوده که حتی قسم نیز به آن یاد می‌کنند. غذاهای بختیاری عموما به 2 دسته تقسیم می‌شوند:
- الفه‌ها و نذری‌ها
- غذاهای معمول
الفه‌ها مربوط به یک سنت قدیمی است که در آخرین پنجشنبه هرسال برای شادی روح درگذشتگان پخته می‌شود. الفه‌ها نوعی حلوای خاص هستند که با خرما تهیه می‌شوند و در پخت‌شان هم حتما باید از روغن محلی استفاده کرد. رژیم غذایی بختیاری به‌طور سنتی برپایه گوشت، نان و میوه‌جات قرار گرفته است. در این رژیم از برنج کمتر استفاده می‌شود. میوه‌هایی مانند گردو، بادام، بلوط، انار و زردآلو در بسیاری از غذاهای بختیاری تکرار می‌شود. فراورده‌های لبنی نیز در رژیم آن‌ها نقش مفیدی را ایفا می‌کند. در هنگام کوچ، گوشت از رژیم غذایی تا حد زیادی خارج می‌شود اما در دیگر روزهای سال گوشت بخش مهمی از این رژیم را تشکیل می‌دهد.
صنایع دستی بختیاری که می‌توانید از نزدیک ببینید
صنایع دستی بختیاری عموما به 2 دسته تقسیم می‌شود. گروه اول توسط زنان تولید می‌شود و عموما شامل بافتنی‌ها است. گروه دوم آن دسته از صنایع دستی هستند که به نیروی بدنی بسیار زیادی نیاز دارند و توسط مردان تولید می‌شود. عشایر بختیاری چون به‌شکل کوچ‌نشینی زندگی می‌کنند فرصت زیادی برای خرید چیزی ندارند و باید تمام امورشان را خودشان برطرف کنند. آن‌ها در درجه اول از مواد اولیه‌ای کمک می‌گیرند که در دسترس‌شان باشد و ساده هم تهیه شود. از مهم‌ترین صنایع گروه اول باید به قالی، گبه، خرسک، گلیم، خورجین مهده، خورج و از گروه دوم به نمدمالی، کلاه‌مالی، گیوه‌دوزی و قفل‌سازی اشاره کرد.
حس زندگی به‌عنوان یک بختیاری در ایل
کوچ عشایر، گوش دادن به موسیقی سنتی، تجربه زیست آن‌ها و بسیاری موارد دیگر می‌تواند به شما کمک کند تا احساس این را داشته باشید که عضوی از این ایل هستید و تبدیل به یک بختیاری شده‌اید.
تجربه شغل مردان و زنان بختیاری در ایل‌های‌شان
در این فرصت کوتاهی که در اختیار شما قرار دارد حتی امکان این خواهد بود که مشاغل مختلف بومی ایل را امتحان کنید تا ببینید که آن‌ها چقدر سخت یا راحت هستند و اصلا می‌توانید آن‌ها را درست انجام دهید یا خیر.
نگاهی کلی به 9 تجربه خاص برای سفر به مناطق عشایری بختیاری
در ادامه تمامی 9 تجربه‌ای را که به شما گفتیم به‌صورت کلی یک‌بار دیگر بررسی خواهیم کرد:
- همراهی با کوچ ایل‌های بختیاری: در سفر عشایری می‌توانید با کوچ‌ها گذر کنید و ببینید که مدت طولانی در راه‌بودن چه حس و حالی دارد.
- گوش‌دادن به موسیقی فولکلور بختیاری: موسیقی این ایل برای شادی و غم است و از سازهای محلی گوناگونی تشکیل می‌شود.
- داستان‌ها و باورهای محلی در ایل‌های بختیاری: در کنار صحبت‌های مردم این ایل می‌توانید به رازهای محلی آن‌ها نیز پی ببرید.
- فرهنگ خاص عزاداری در ایل بختیاری: آن‌ها برای تسلی غم ازدست‌دادن شخص، آیین خاصی برگزار می‌کنند که شرکت در آن‌ها اگرچه بسیار اندوه‌ناک است اما جالب خواهد بود.
- اقامت در سیاه‌چادرهایی خاص ایل‌های بختیاری: می‌توانید در چادرهای خاص و سیاه‌رنگ این ایل که از موی بز تهیه می‌شود اقامت داشته باشید.
- آشپزی اصیل بختیاری: آشپزی آن‌ها بر گوشت استوار است جز مواقعی که درحال کوچ هستند. البته موارد دیگری هم رژیم آن‌ها هستند که مکمل پروتئین‌ها خواهند بود.
- صنایع دستی بختیاری: صنایعی که توسط مردان و زنان این ایل تهیه می‌شود و به‌شدت زیبا، دیدنی و کاربردی است.
- حس زندگی به‌عنوان یک بختیاری در ایل: می‌توانید تصور کنید که اگر در این ایل حضور داشتید چگونه عمل می‌کردید.
- مشاغل ایل بختیاری: در زندگی با عشایر بختیاری می‌توانید مشاغل مختلف مردم آن را امتحان کنید و ببینید که می‌توانید از پس آن‌ها بر بیایید یا خیر.
در سفری به مناطق عشایری بختیاری، با رازهای محلی و داستان‌های کهن این ایل آشنا شده و تجربه‌ای بی‌نظیر از زندگی و کوچ در دل طبیعت نصیب‌تان خواهد شد. این سفر، فرصتی برای درک عمیق‌تر از فرهنگ و سنت‌های منحصر به فرد این مردم به شما می‌دهد.
جمع‌بندی
در سفر عشایری و زندگی با عشایر بختیاری شما تجربیات مختلفی به‌دست خواهید آورد. تجربیاتی که می‌تواند کمک کند تا بهتر این ایل و زندگی‌شان را درک کنید و حس حضور در آن‌ها را دریابید. آن‌ها فرهنگ و تاریخ بسیار غنی دارند که هرکسی باید یک‌بار در زندگی‌اش برای شناخت بهتر قوم‌های ایرانی با آن آشنا شود.
